Artificiële intelligentie van meerwaarde in de zorg – maar nu nog niet volledig benut

Uit een verkennende maatschappelijke kosten-batenanalyse (MKBA) blijkt dat artificiële intelligentie (AI) van meerwaarde is in de zorg. Maar dat er nog veel potentieel is voor doorontwikkeling in de toekomst, omdat de mogelijkheden nu nog niet volledig worden benut. Het programma ‘Waardevolle AI voor gezondheid’ van het ministerie van VWS heeft het potentieel van AI binnen de gezondheidszorg laten onderzoeken door Ecorys, onder begeleiding van een team van experts op het gebied van MKBA en economische verkenningen. Het onderzoek vond plaats van juni tot en met december 2021. Er zijn drie casussen onderzocht. De uitkomsten zijn beschikbaar in het rapport ‘Maatschappelijke kosten en baten van toepassing van AI in de zorg’.

Het VWS-programma helpt zorgpartijen om de ervaren waarde(creatie) door benutting van AI voor gezondheid te vergroten. Voor het ontwikkelen van opschaalbare en breed-inzetbare AI-toepassingen moet er op vele onderdelen geïnvesteerd worden: het opzetten van grote datasets, de technologie, het ontwikkel- en implementatietraject zelf, de nodige juridische en beleidsmatige voorzieningen en de samenwerking tussen verschillende partijen. AI lijkt voor de gezondheidszorg grote mogelijkheden te bieden die deze investeringen rechtvaardigen. Binnen het programma bestond de indruk dat deze mogelijkheden tot op heden nog niet ten volle worden benut. Het rapport bevestigt dit en laat zien wat de redenen hiervoor zijn en wat hieraan kan worden gedaan.

Verkennende MKBA

Kern van het onderzoek is een analyse van drie bestaande schaalbare AI-zorgtoepassingen. Deze vertegenwoordigen specifieke competenties van AI en zijn representatief voor een bredere groep AI-toepassingen. Voor elke casus is een verkennende MKBA uitgevoerd. Hiermee is inzichtelijk gemaakt wat het potentiële effect is op de beschikbaarheid, toegang en betaalbaarheid van zorg. Er is hierbij gekeken naar de baten en kosten voor zorgaanbieders, zorgverzekeraars, patiënten (en mantelzorgers) en de maatschappij.

De verhouding kosten en baten is bij alle casussen positief. Ze blijken een goede afspiegeling van de huidige en toekomstige mogelijkheden van AI-toepassingen. De grootste baten zijn verbetering van de kwaliteit van leven van patiënten, vermindering van de zorgkosten en een efficiënt gebruik van de zorgcapaciteit. Ook effecten voor mantelzorgers zijn meegenomen en leiden, net als voor de patiënt, tot hogere baten dan kosten. De balans in baten en kosten voor zorgaanbieders, zorgverzekeraars en patiënten varieert per situatie. Dit wordt grotendeels bepaald door de marktordening in de zorg.

Kansen voor doorontwikkeling en groter bereik  

De analyse toont ook aan dat momenteel nog niet alle gebruikers worden bereikt. Anderzijds is er naar de toekomst toe nog veel potentieel voor doorontwikkeling van AI, waardoor ook de effecten groter kunnen worden. Denk hierbij aan het kunnen vermijden van zorg of dure behandelingen, tijdwinst of het ontlasten van zorgprofessionals en patiënten (inclusief hun mantelzorgers). Aandachtspunten voor de implementatie en opschaling van innovatie in de zorg in het algemeen, en dus ook op het gebied van AI, zijn bijvoorbeeld informatievoorziening en kennisverspreiding, maar ook interoperabiliteit van systemen en financiering.

Handelingsperspectieven

In het rapport staan handelingsperspectieven om belemmeringen voor het nog niet volledig benutten van AI-toepassingen te verminderen. Zo kan het helpen als ontwikkelaars stakeholders vroegtijdig betrekken en tijdig mogelijke effecten op zorgprocessen in kaart brengen. Hier kan het hulpmiddel handelingsruimte handvatten voor bieden. Voor de financiering is het belangrijk om de doelmatigheid aan te tonen, bijvoorbeeld met behulp van een voorwaardelijke financiering. De Leidraad kwaliteit AI in de zorg helpt om vooraf de doelmatigheid van AI beter in te schatten. Op het gebied van technologie is specifiek voor AI met name behoefte aan data. Dit kan bijvoorbeeld door samen te werken, goed uitvraag te doen van toestemming in het proces en te werken aan verantwoorde dataconcepten. In het traject van de ‘Nationale routekaart voor databeschikbaarheid AI’ wordt samengewerkt om de belangrijkste belemmeringen met een collectieve aanpak weg te nemen. Deze routekaart is binnenkort beschikbaar via de website van Nictiz en de nieuwsbrief Waardevolle AI voor gezondheid.

De volledige resultaten van de verkennende MKBA zijn te vinden in het rapport ‘Maatschappelijke kosten en baten van toepassing van AI in de zorg’ (84 pagina’s).

Input voor versnelling en opschaling

Goede en kwalitatief waardevolle AI-toepassingen in gezondheid en zorg kunnen helpen de juiste zorg op de juist plek te realiseren. Voor iedereen, nu en in de toekomst. Het VWS-programma ‘Waardevolle AI voor gezondheid’ heeft de afgelopen twee jaar zorgpartijen op weg geholpen de potentie van AI om te zetten naar concreet ervaren waarde voor patiënten, zorgverleners en burgers. Deze verkennende MKBA laat zien dat die inspanningen nodig zijn om de meerwaarde van AI op grotere schaal te kunnen realiseren.

Samenwerken en leren is het motto van het programma. De resultaten en handvatten van de verkennende MKBA bieden VWS en het veld input om samen succesvolle AI in de zorg in Nederland verder vorm te geven. Het rapport en de uitkomsten zullen worden meegenomen in de brief Waardevolle AI voor gezondheid die in het eerste kwartaal naar de Tweede Kamer gestuurd zal worden. Hierin zal ook uitgebreider worden ingegaan op de resultaten van het programma.